شهرستان سقز
شهرستان سقز یکی از شهرستان های استان کردستان از نظر جغرافیایی در ۴۶ درجه و ۱۶ دقیقه ی درازای خاوری و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا واقع است. شهرستان سقز از شمال به تکاب، شاهین دژ و بوکان (آذربایجان غربی)، از خاور به دیواندره، از باختر به بانه و از جنوب به مریوان محدود می گردد.
سقز در نقاط کوهستانی واقع شده که هوای آن در زمستان بسیار سرد و در تابستان گرم می باشد. در زمستان گاهی برف های سنگین می بارد و در پاییز و بهار ریزش باران اغلب چندین روز متوالی ادامه دارد. شهر سقز مرکز شهرستان در سر سه راهی سنندج ـ میاندوآب و بانه واقع شده است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در نخستین اتحاد ماد، شهر سقز با نام ‹‹ایزیرتا›› پایتخت مادها بود، فرماندهان ماد در اطراف شهر استحکامات ‹‹زیویه›› و ‹‹قپلانتوی›› کنونی (آدامائیت) را برای خود بنا کردند. در این زمان سارگن دوم – پادشاه آشور – به سرزمین ماد تاخته و آن ها را شکست داد و «ایزیرتا»، «زیویه» و «آدامائیت» را ویران ساخت. پس از آن سکاها (سکه) به تجدید بنای این شهر پرداخته و سقز را به نام «اسکیت» (ساکز، سکز) بعنوان پایتخت خود انتخاب کردند .
شهر سقز سابقا در دشتی در جنوب باختری شهر فعلی قرار داشت، که اکنون به «کهنه سقز» یا «سقز کهنه» معروف است. شهر فعلی ابتدا در اطراف بازار به وجود آمد از این رو قدیمی ترین محله شهر، محله بازار است که بعدها در اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده های آن آباد شد . در حال حاضر، موقعیت طبیعی و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و گذر رودخانه از کنار آن، این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای استان کردستان تبدیل کرده است
نام سقز
نام امروز سقز از نام قوم سکه یا سکا سکاها یا سکز به یادگار مانده است و سکز همان ساکز است. در روزگار مادها سکاها فراوان به مرزهای ایران می تاختند.اینان گاه با آشور هم پیمان می شدند و زمانی زیر فرمان خود مادها با آشوریان می جنگیدند.
به دنبال حمله مجدد آشور به مادها خشتریته برای پایان دادن به حملات اشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملا با اشور وارد جنگ شد. در حدود سال ۶۵۰ پ. م. پادشاهی ماد دولت بزرگی در ردیف ماننا و اورارتو و عیلام بود.
بعد از سکاها کیمری ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقه شمال غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب دریاچه اورمیه و شرق آناتولی را نابود کردند. هووخشتره، بزرگ ترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطه اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند.
هووخشتره ارتشش را به دو قسمت پیاده نظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیر انداز (شکلی که از سکاها آموخته بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچاندند و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.
گفته می شود که این شهر با نام ایزیرتا در نخستین اتحاد ماد، پایتخت مادها بود. سرکردگان ماد در اطراف شهر استحکاماتی برای خود ساختند که از آن جمله زیویه(ایزبیا)(ایزیبیا) و قپلانتوی کنونی (آدامائیت) را می توان نام برد. در این زمان سارگن دوم پادشاه آشور به سرزمین ماد تاخت، مادها شکست خوردند و ایزیرتا، زیویه و آدامائیت را ویران کرد .
موقعیت جغرافیایی
سقز
شهرستان سقز در شمال استان کردستان واقع شده و دومین شهر این استان می باشد.با وسعتی حدود ۴۴۴۴ کیلومتر مربع در شمال غرب،شمال و شمال شرق به ترتیب با شهرهای بوکان،شاهین دژ و تکاب(استان آذربایجان غربی)هم مرز می باشد،در شرق با دیواندره و در جنوب با مریوان مرز مشترک دارد،همچنین در حاشیه ی جنوب غربی به کردستان عراق چسبیده است و در غرب با شهر بانه همسایه است.
این شهر در ۴۶ درجه و ۱۷ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقه طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده،در جنوب این شهر کوههای هیجانان و در غرب آن کوههای ملقرنی گسترده اند.
جمعیت
سقز
براساس آمار ارائه شدهٔ سال ۱۳۹۵ شهر سقز با جمعیت ۱۶۵ ٫ ۲۵۸ تن پس از سنندج ، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان است. زبان و گویش مردم سقز، کردی سورانی است. در سال ۱۳۷۰ شمار شهرنشینان شهرستان سقز حدود ۱۰۰ ٬ ۱۱۳ تن بوده است و جمعیت روستاییان آن هم برابر با ۷۹ ٬ ۲۰۰ تن بوده که جمعاً کل شهرستان دارای جمعیتی برابر با ۱۶۰ هزار تن داشته است؛ اما با تغییرات حاصل در روستاهای خوش آب وهوا و ایجاد و احداث راه های آسفالتهٔ روستایی و برق کشی و مخابرات و دیگر امکانات، تمایل مردم به سکونت در روستاها بیشتر شده است .
آب و هوا
سقز
سقز زمستان هایی بسیار سرد دارد و براساس داده های سازمان هواشناسی ، یکی از سردترین نقاط شهری ایران است. یکی از پایین ترین دماهای ثبت شده در این شهر ۴۵- درجهٔ سانتی گراد بوده است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان آباد در استان آذربایجان شرقی که دمای ۴۶- درجه در آن به ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته اند.
مذهب مردم سقز
مردم سقز پیرو دین اسلام و مذهب سنی هستند.
زبان مردم سقز
مردم سقز به گویش سورانی سخن می گویند .
وضعیت فرهنگی و اجتماعی
آنچه مسلم است کردها از قدیمی ترین نژاد آریایی ها هستند . همانطوریکه در کتاب کارنامه ایرانیان در عصر اشکانیان جلد دوم آمده است مستشرقین و مورخین می نویسند که کردها یکی از شریف ترین و باستانی ترین آریاییهای ایران شمرده میشوند و ممکن است آریاییها که در یکهزار و هشتصد سال پیش از میلاد در بابل حکومت نموده و به نام کاسو یا کاسیت در تاریخ معروف شده اند نیاکان کردهای امروزی باشند .
وجود علمای فاضل – دانشمند متدین و متعهد نویسندگان و شعرای عارف و نامی ، فرهنگیان و هنرمندانی خلاق و مبتکر و توانا در تمامی زمینه ها این شهرستان را از قدیم الایام به صورت یک کانون فرهنگی – علمی در آورده است و در یک جمله میتوان گفت سقز در بین شهرهای کردنشین از این نظر بیشتر مورد توجه بوده است .
شهرستان سقز دارای سه بخش : مرکزی ، زیویه و سرشیو می باشد .
۱. بخش مرکزی شامل دهستان های
- میرده به مرکزیت روستای میرده
- ترجان به مرکزیت روستای قهرآباد سفلی
- تموغه به مرکزیت روستای تموغه
- سرا به مرکزیت روستای سرا
۲. بخش سرشیو شامل دهستان های
- چهل چشمه غربی به مرکزیت دگاگاه
- ذوالفقار به مرکزیت حسن سالاران
۳. بخش زیویه شامل دهستان های
- امام به مرکزیت روستای سنته
- تیلکو به مرکزیت روستای ایرانخواه
- خورخوره به مرکزیت روستای خورخوره
- صاحب به مرکزیت صاحب
جاذبه های دیدنی شهرستان سقز
غار کرفتو
غار کرفتو بی شک یکی از جذاب ترین نقاط دیدنی غرب کشور محسوب می شود . این غار مجموعه ای از زیبایی های طبیعی و تلاش انسان ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن تر است . سابقه سکونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوکی به بعد یعنی اشکانی، ساسانی و اسلامی می دانند .
پس از کاوش هایی که در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه ای حاصل از مطالعات محوطه های اطراف غار مشخص شد پیش از تاریخ، احتمالا از اواخر هزاره پنجم و هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، این غار همزمان با پناگاه های و غارهای دیگر از جمله غار کانی میکائیل مورد استفاده قرار می گرفته است .
طبق کاوش باستان شناسان، قسمت هایی از غار کرفتو توسط دست های هنرمندان ایرانی و بدون در اختیار داشتن وسایل کنده کاری شکل گرفته است . این غار از جنس آهک بوده و مربوط به زمان سوم زمین شناسی است، و در تاریخ ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۱۸ هجری قمری با شماره ی ۳۳۰ به ثبت ملی رسید .
شهر بازی پاپتوس، دریاچه ی لگزی، مسجد شیخ مظهر، تکیه ی بابا شیخ، آرامگاه حاج حکیم نیلوفری، قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا، مسجد شیخ حسن مولانا، روستای وزملا، معماری شگفت انگیز در دل صخره ها، دریاچه ی سد شهید کاظمی و رودخانه ی سقز، تعداد دیگری از جاذبه های گردشگری در شهرستان سقز است .
روستای تاریخی ترجان
در فاصله ی ۶۰ کیلومتری از سقز، روستایی تاریخی، کوهستانی و تپه ای، دارای آب و هوایی معتدل و سرد و با چشم اندازهایی بسیار زیبا قرار دارد که به «روستای ترجان» شهرت یافته است . گفته می شود که نامگذاری این روستا به ترجان، به دوران حملات مغول ها به ایران بازمی گردد . به نظر می رسد که در آن زمان، «تیرجان» نام فرمانده ی سپاه مغول ها بوده که به این روستا حمله کرده است .
آب و هوا و اقلیم ویژه و منحصر به فرد روستای ترجان، به دلیل قرارگیری آن در دامنه ی کوه، مناظر و دیدنی های شگفت انگیز طبیعی خارق العاده ای را ایجاد کرده است که برای طبیعت گردی مکانی مناسب خواهد بود . در کنار زیبایی های طبیعی روستا، اثر تاریخی به نام «قلعه ی تورجان» نیز که به «قلعه کهن» و «قلاکون» نیز شهرت دارد، وجود دارد که احتمالا به همت اهالی روستا آن هم در سال هایی بسیار قبل ساخته شده است.
رودخانه سقز
این رودخانه زیبا در شهر سقز کردستان است و یکی از جاذبه های دیدنی این استان به حساب می آید. این رودخانه زیبا در حاشیه پارک کوثر قرار گرفته است .
حمام حاج صالح
حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز و در مجموعه بازار این شهر به سبک اصفهانی ساخته شده و مجموعه کاملی است که تمام ویژگی های یک حمام را داراست و شامل بخش های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی ها، تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب می باشد.
قدمت این حمام به دوران صفویه بازمی گردد اما بخش هایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق گشته و در واقع قدیمی ترین حمام به جا مانده در شهر سقز است. کادربندی و آهک بُری های سقف و دیوارها و حجاری ستون ها از تزئینات بنا می باشد. آهک بری در حمام همان کاربرد گچبری در بناهای دیگر را دارد.
در تزئین و معماری حمام از گچ استفاده نمی کنند چون در فضای بخارآلود و مرطوب آن مقاومت خود را از دست داده و می ریزد در حالی که رطوبت به استحکام آهک کمک نیز می کند. ستون های سنگی حمام سه تکه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارند. نورگیرها در مرکز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام می کشاند. حفر ه های حجاری شده در سکوها نیز به عنوان جاکفشی استفاده می شده است و افراد در مدتی که در حمام مشغول استحمام بوده اند، دمپایی های چوبی به پا داشته اند .
این حمام در دوران پهلوی به زورخانه تغییر کاربری پیدا کرد و تخریب ها و تغییر کاربری های اندکی در آن روی داد. بعد از انقلاب اسلامی این مکان تا مدتی تعطیل و متروکه باقی ماند و نوادگان و فرزندان حاج صالح نیز درصدد فروش حمام و تبدیل آن به مغازه بودند اما میراث فرهنگی استان کردستان برای جلوگیری از تخریب آن حمام را خریداری کرده و از مدتی پیش عملیات مرمت و بازسازی در این بنا آغاز شده است و پس از پایان اقدامات مرمتی، این حمام تاریخی به موزه تغییر کاربری خواهد داد .
بازار قدیمی سقز
مجموعه بازار قدیمی شهر سقز در مرکز اصلی این شهر قرار دارد با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یکی از مراکز تجاری اصلی شهر محسوب می شود
با توجه به اینکه از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز بقایای زیادی موجود نیست آما آثار کاروانسرای تاجوانشیر نشانگر اهمیت این بازار در گذشته بوده است .
تنها آثار به جای مانده از بازار قدیمی سقز بقایای راسته های آن است که در طی چند دهه گذشته به کلی از نظر معماری دگرگون شده است .
شهرستان سقز در ۱۹۸ کیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد و از شمال به شهر بوکان، از غرب به شهر بانه و منطقه ایل گورک و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقه سرشیو و مریوان و از شرق به تکاب افشار منتهی می شود .
قلعه باستانی زیویه
قلعه (کاخ دژ)باستانی زیویه بر روی یکی از کوه های نسبتاً مرتفع در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد در دوره حکومت اقوام ماد و ماننائی ساخته شده است زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص ترین و باارزش ترین مکان های دوره تاریخی محسوب می شود طی چند فصل کاوش های علمی و باستان شناسی که سال ۱۳۵۴ تا سال ۱۳۸۰ ادامه یافت نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمد از جمله اشیاء به دست آمده در این کاوش ها، قطعات عاج منقوش بود که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آن حک شده و از ارزش ویژه ای برخوردار هستند .
مسجد دومناره سقز
این مسجد در خیابان امام و در بافت قدیمی سقز واقع شده است تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست ولی اهالی محل ساخت آن را به شیخ حسن مولاناآباد از علمای سابق مذهبی منطقه نسبت می دهند که احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد.
مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی است در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون دار ساخته شده که فرم مخصوص مساجد منطقه کردستان را تداعی می کند. در بالای مسجد دومناره قرار دارد و به همین دلیل به مسجد دومناره شهرت پیدا کرده است.
بنای مسجد شیخ مظهر
بنای این مسجد مربوط به دوره قاجاریه می باشد و در تاریخ ۱۱/۵/۸۴ به شماره ۱۲۶۷۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و تاکنون چندین برنامه مرمتی در آن انجام شده است .
دریاچه سد شهید کاظمی (دریاچه زرینه رود)
این دریاچه در ۶۲ کیلومتری شمال شهر سقز و بین شهرستانهای سقز و بوکان قرار گرفته است و طول متوسط آن ۶ کیلومتر است آب دریاچه از رودهای زرینه رود، خورخوره، سیمینه رود و چم سقز تأمین می شود این دریاچه از جاذبه های طبیعی استان محسوب می گردد. روستاهای اطراف دریاچه به ویژه روستای قلندر از روستاهای گردشگری محسوب می شود.
روستاها
برخی روستاهای سقز دارای جاذبه های گردشگری، مذهبی و تفریحی هستند و در ایام سال پذیرای گردشگران می باشند، که می توان به روستاهای زیر اشاره نمود:
ترجان، مولان آباد، پارسانیان، کسنزان، روستاهای اطراف سد شهید کاظمی از جمله:قلندر و…
پیست اسکی سقز
یکی از تفرجگاه ها و مکان های محبوب در بین مردم سقز، «پیست اسکی» این شهرستان است که در گردنه خان، در محور سقز به سمت بانه و در بخش شمالی کوه وزنه قرار دارد. این پیست که بیش از ۶ ماه از سال مملو از برف است، دارای طولی برابر با ۱۲۰۰ متر دارای و قله ای با ارتفاعی بالغ بر ۲۷۰۰ متر از سطح دریا است که مکان مناسبی برای تفریح جوانان و علاقه مندان به ورزش های زمستانی است .
رویش مدیا
