گشتی در خانه های تاریخی مشهد
خانه های تاریخی سند هویتی و معرف هر شهری می باشد و قدمت آن شهر را نشان می دهد. شهر مشهد از این امر مستثنی نیست. با وجود این که در سال های اخیر بسیاری از این بناهای قدیمی به بهانه بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده تخریب شده اند، اما هنوز هم که هنوز است آثاری از این خانه ها در مشهد به چشم می خورد. بافت تاریخی و خانه های قدیمی شهر مشهد همچون خانه داروغه و توکلی معرف این شهر تاریخی می باشد.
حتی اخیراً شاهد تخریب بخش عظیمی از بافت تاریخی شهر مبنی بر بهسازی بناهای اطراف حرم و ساخت ساختمان های مدرن به جهت افزایش اعتبار و حفظ آبرو بوده ایم، اما غافل از این هستند که با این کار هویت تاریخی شهر را نابود می کنند.
بناها و خانه های قدیمی از جمله پیشه وران ، داروغه ، توکلی ، ملک و … به لطف و عنایت متولیان میراث فرهنگی تا اندازه ای خود را حفظ کردند. البته ناگفته نماند بناهایی نیز وجود دارند که با وجود قدمت تاریخی بالا و معماری بی نظیر تخریب شدند.در ادامه این قسمت از گردشگری رویش با ما همراه باشید تا برخی از این خانه هایی که پیش از این ذکر شد را برایتان معرفی کنیم تا بیشتر آشنا شوید.
خانه های تاریخی شهر مشهد
خانه داروغه
در خیابان نواب صفوی ، راسته حوض مس گران و در کوچه داروغه خانه ای به نام خانه داروغه که به دوره قاجار تعلق دارد واقع است. این خانه با شماره ثبت ۶۳۵۷ در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست ملی ثبت گردیده است.
در اواخر دوره قاجار با دستور محمد یوسف خان این خانه توسط بناها و معماران روس به عنوان منزل شخصی جهت انجام مراسم پذیرایی رسمی ساخته شد. طبق شواهدی که وجود دارد این بنای تاریخی تقریبا تا سه دهه گذشته کاربردی مسکونی داشته، ولی در سال ۱۳۶۶ به وسیله ورثه به یکی از نمایندگان هیئت های مذهبی روستایی شهیدیه در شهرستان میبد یزد فروخته شد.
از آن تاریخ تا سال ۱۳۹۱ به بعد این بنا به عنوان محل اسکان و تجمع هیئت های مذهبی به کار برده شد. در سال ۱۳۹۱ این بنای تاریخی مورد تملک شهرداری قرار گرفت و با هزینه های شهرداری مرمت و بازسازی شد.
زیباترین خانه های تاریخی شهر مشهد
خانه پیشه وران
به علت اینکه در این خانه قدیمی کتیبه ای وجود نداشت تا به طور مستند قدمت ساختمان را اثبات کند. بنابر این بر اساس مستندات شفاهی قدمت این بناها را به دهه اول قرن ۱۴ یعنی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول نسبت دادند و تا به حال ۲ الی ۳ بار مرمت و بازسازی شده است. در این بنا وسایل ویژه و سبک زندگی مشهدی ها در زمان ساخت آن به تصویر کشیده شده است. هرچند نام خانه در فهرست ملی ثبت نشده ولی هم اکنون تحت تملک شهرداری منطقه ۸ مشهد می باشد.
خانه توکلی
این خانه واقع در خیابان نواب صفوی ۷ به تازگی تبدیل به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر شده و نام آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است. زمان ساخت این بنا به دوران قاجار بر می گردد. مالک اولیه اش از تاجران آن دوران به نام “کشمشیان” بوده که پس از مرگ در چهل سال قبل این خانه قدیمی با خریداری شخصی به نام “توکلی” به مالکیت وی درآمد.
آجرکاری نفیس و کاشی کاری بی نظیر از مهم ترین ویژگی هایی می باشد که این بنا دارد. در تمام بخش های ساختمان از در اصلی گرفته تا نمای خارجی و حتی داخل بنا به وضوح دیده می شود.
ستون های آجری که در نمای ساختمان این بنا مورد استفاده قرار گرفته است و به کتیبه ای در بالای آن ختم می شود، زیبایی دوچندان به آن بخشیده است. فضاهای داخلی با استفاده از ارسی از همدیگر جدا شده و دو کتیبه کاشی کاری شده در ورودی بنا قرار گرفته که آیه های «و ان یکاد» و «انا فتحنا لک فتحا مبینا» روی ان حک شده است.
خانه رجایی
در داخل کوچه پرتو و پس از عبور از یک پیچ در مسیر راه باریکی منزل مسکونی رجایی واقع است. این بنا شامل یک ورودی می باشد که از کوچه پرتو (سرشور ۲۰) گشوده می شود.
در سالهای اخیر درب ورودی آهنی آن تعویض شده است. پس از ورود به ساختمان از در اصلی اولین چیزی که دیده می شود نمای اصلی و بزرگ خانه است که متقارن میباشد. سه باغچه بزرگ همراه با یک حوض در داخل حیاط این خانه قرار دارد . کفپوش های آجری به شکل مربع و لوزی کف حیاط را پوشانده است که به رنگ سیمان آجری معروف به آجر قداقی می باشد. بخش جدید سازه این بنا به سی سال قبل بر می گردد.
این بنا از تاریخ ساخته شدن تا ۲ سال قبل محل سکونت خانواده آقای رجایی بوده است. کاربری ها از دو سال قبل تا به این حال تغییر کرده است و به عنوان یک مسافرخانه مورد استفاده واقع می شود. به خاطر همین امر فضاهایی مانند توالت، دستشویی برای رفاه حال مسافرین در داخل حیاط این بنا افزوده شده است.
تاریخی ترین خانه های مشهد
خانه ملک
یکی از نمونه های بی نظیر بر جای مانده از دوران انتقال معماری در سال های اخیر عصر قاجار خانه ملک می باشد که در ضلع شرقی خیابان امام خمینی و مقابل ساختمان دارایی واقع است. این بنا در گذشته وسعت بسیار زیادی داشته، اما اینک فقط بخش خارجی ان به جا مانده و دارای دو طبقه می باشد. طبقه بالایی شامل سقف منبت کاری شده چوبی و مشبک و شومینه گچبری زیبا می باشد.
هم اکنون بالغ بر ۱۰ کارگاه زنده هنری در این خانه به عنوان یک مرکز فرهنگی ، اداری و هنری با حضور هنرمندان توانمند فعال است. نام این اثر با شماره ثبت ۲۱۱۵ در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران و همچنین در سال ۱۳۸۵ به عنوان خانه توریستی برگزیده شده است.
فرهنگسرای بهشت
جایی که امروزه با نام فرهنگسرای بهشت می شناسید، قبل از این یکی از ۱۰۰ بنای قدیمی در محله سراب مشهد بوده که اسم آن از سرآب قنات قریه سناباد برگرفته شده است. بعد از این محله، نوغان تاریخی ترین محله شهر محسوب می شود. پیشینه تاریخی این مجموعه از نظر ساختمان و بنا به ۸۰ سال پیش بر می گردد. دبیرستان مستوفی اولین کاربری این بنا بوده، ولی بعدها با تغییر کاربری های مختلف در سال ۱۳۸۳ به فرهنگ سرای بهشت تبدیل شد.
این فرهنگسرا به دوره پهلوی تعلق دارد . در خیابان امام خمینی ، خیابان جنت بهشت قرار دارد . این ساختمان با شماره ثبت ۷۰ ۱۲۰ در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۸۴ به عنوان یک اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.
خانه کوزه کنانی
این خانه که یکی از بناهای ارزشمند مشهد است، در دوران قاجار در سال ۱۲۴۷ شمسی ساخته شده است. در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایرن قرار گرفته است.ورودی خانه هشتی بوده و بدنه ی آجری و تزئین کاری شده دارد.
نگاهی به تاریخی ترین خانه های مشهد
خانه امیری
خانه امیری در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۹، پلاک ۳۵۱ قرار دارد ، در اواخر دوره قاجارساخته شده است و در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.ویژگی این بنای تاریخی متفاوت بودن توده های دو طرف حیاط در ضلع شرقی و غربی از لحاظ ساختار فیزیکی، نوع و میزان تزئینات، نورگیری و ابعاد فضایی است. در ابتدای ورود به خانه امیری اختلاف سطح زیاد داخل با خارج بنا مشهود است. فشار بیش از حدی که سطوح خارجی به دیوارهای بنا وارد کرده است قوس ناهمگونی در ساختار دیوارها ایجاد کرده و احتمال خراب شدن دیوارها را چند برابر می کند.
خانه حناساب
حناساب در اواخر حکومت قاجاریه ساخته شده و مانند بیشتر خانه های تاریخی مشهد به ثبت میراث فرهنگی رسیده است. اما متأسفانه این اثر تاریخی چندی پیش به طور کامل تخریب شد.
سرای ترکمن ها
سرای ترکمن ها متعلق به دوره پهلوی بود که در معماری آن از آجرهای دندان موشی و تزئینات آن زمان استفاده شده بود و ۱۲۰ سال قدمت داشت، اما متاسفانه تخریب شده است.
خانه اردکانی
خانه اردکانی (دولابیان) در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. این خانه در منطقه مرکزی مشهد و در نزدیکی حرم مطهر قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۳۹۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ اما در سال ۱۳۹۱ از فهرست آثار ملی خارج شد.
جاذبه های خانه ی تاریخی اردکانی
خانه وطن چی
خانه وطن چی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و مربوط به اواخر دوره قاجار است . این خانه در مشهد، خیابان خسروی، جنب سرای عروس، طبقه دوم قرار گرفته است.
خانه مسکونی بلخاست
خانه مسکونی بلخاست از بناهای تاریخی مشهد به شمار می رود. قدمت این خانه به دوره قاجاریه بازمی گردد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این خانه هرچند به عنوان یک اثر قاجاری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، اما صاحب کنونی آن یعنی نام غلامرضا بلخاست ادعا می کند بخشی از بنا صفوی بوده و البته بخش قاجاری نیز در اصل بازسازی شده بنایی صفوی است. این ادعا با توجه به برخی از قراین و شواهد از جمله نوع گچ کاری باقی مانده در بخشی از بنا تا اندازه ای قابل تامل است.
این خانه زیبایی هایی بسیاری مانند آجرکاری های زیبای نقش بسته بر یکی از دیوارهای حیاط خانه،نقاشی های موجود بر دیوار اتاق نشیمن اصلی دارد که این نقاشی ها به تنهایی هر کدام یک تابلو هنری هستند.
رویش مدیا
