عقیل منصوری
۷ فروردین ماه در تقویم رسمی ایران به عنوان «روز ملی هنرهای نمایشی» ثبت شده است. این روز فرصتی است برای بزرگداشت یکی از اصیل‌ترین و دیرپاترین جلوه‌های فرهنگ و هنر ایرانی، هنری که با روایت، حرکت، موسیقی و تصویر جان می‌گیرد و در طول تاریخ، زبان گویای مردم این سرزمین بوده است.
پیشینه هنرهای نمایشی در ایران
ایران از دیرباز مهد هنر و فرهنگ بوده و هنرهای نمایشی در تاریخ کهن این مرز و بوم ریشه‌هایی عمیق دارند. از نمایش‌های آیینی دوران کهن مانند «سوگ سیاوش» و «مراسم میترایی» گرفته تا نمایش‌های مذهبی نظیر تعزیه در دوران اسلامی، همواره هنر نمایش ابزاری برای انتقال مفاهیم اجتماعی، مذهبی و انسانی به مردم بوده است.
نمایش در ایران نه فقط یک سرگرمی، بلکه آئینی برای بازتاب ارزش‌های جمعی و باورهای معنوی بوده است. بسیاری از آیینهای نمایشی، از جمله نقالی و شاهنامه‌خوانی، نوعی بازآفرینی داستان‌های قهرمانانه و اسطوره‌ای ایرانی هستند که در دل خود حکمت‌ها و عبرت‌های بسیاری نهفته دارند.
اهمیت روز بزرگداشت هنرهای نمایشی
اختصاص یک روز ویژه به هنرهای نمایشی در تقویم رسمی، اقدامی ارزشمند در جهت پاسداشت این میراث گران‌بهاست. این روز، هم فرصتی است برای ارج نهادن به هنرمندان عرصه نمایش – کارگردانان، بازیگران، نمایشنامه‌نویسان، طراحان صحنه و دیگر فعالان این حوزه – و هم بستری برای معرفی بهتر جایگاه هنرهای نمایشی به نسل‌های جدید است.
در جهان امروز که ارتباطات چهره‌به‌چهره و انتقال مفاهیم فرهنگی اهمیت ویژه‌ای یافته است، هنر نمایش می‌تواند پلی باشد میان گذشته و حال، سنت و نوگرایی، و عاملی برای ایجاد همبستگی اجتماعی.
شاخه‌های متنوع هنرهای نمایشی در ایران
هنرهای نمایشی در ایران طیف گسترده‌ای از گونه‌ها و سبک‌ها را دربر می‌گیرد. برخی از مهم‌ترین گونه‌های نمایشی ایرانی عبارتند از:
- تعزیه: نمایش مذهبی-آیینی که اوج آن در قرون اخیر به ویژه در ماه‌های محرم و صفر مشاهده می‌شود.
- تخت‌حوضی: نمایش‌های کمدی سنتی که در حیاط‌های منازل ایرانی و بر روی سکویی کوچک اجرا می‌شد.
- نقالی: روایت داستان‌های حماسی با حرکات و لحن‌های نمایشی.
- روحوضی: نوعی نمایش کمدی عامه‌پسند که از دل فرهنگ عامه برخاسته است.
- نمایش‌های مدرن: که از اواخر دوران قاجار و به ویژه در دوران پهلوی به تأثیر از تئاتر اروپایی شکل گرفتند و امروزه به صورت حرفه‌ای و دانشگاهی دنبال می‌شوند.
نقش هنرهای نمایشی در جامعه امروز
در دنیای پرسرعت و فناوری‌محور امروز، هنر نمایش هنوز هم یکی از موثرترین ابزارهای انتقال احساسات، نقدهای اجتماعی، آموزش‌های فرهنگی و ایجاد همدلی است. نمایش، با تکیه بر زبان بدن، بیان، نور، موسیقی و فضا، می‌تواند مسائل پیچیده را برای عموم مردم قابل درک کند.
از سوی دیگر، تئاتر به عنوان هنری زنده، حضور مخاطب را طلب میکند و همین حضور، نوعی تعامل انسانی و ارتباط اجتماعی ایجاد میکند که در دوران معاصر بیش از همیشه ارزشمند است.
چالش‌های هنرهای نمایشی در ایران
با وجود غنای فرهنگی، هنرهای نمایشی در ایران با چالش‌های متعددی روبرو هستند:
- کمبود امکانات و زیرساخت‌های مناسب برای اجرای نمایش‌ها در بسیاری از شهرها
- محدودیت‌های مالی و کمبود حمایت‌های دولتی و خصوصی
- عدم توجه کافی به آموزش اصولی هنر نمایش در سطوح پایه آموزشی
- مهاجرت بسیاری از استعدادهای برجسته به دلایل اقتصادی یا حرفه‌ای
با این حال، علاقه مردمی به تئاتر و سایر هنرهای نمایشی همچنان زنده است و جشنواره‌های مختلف تئاتر در ایران، از جمله جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، هر ساله شاهد حضور گسترده هنرمندان و مخاطبان هستند.
ضرورت حمایت از هنرهای نمایشی
حمایت از هنرهای نمایشی یک سرمایه‌گذاری فرهنگی و اجتماعی بلندمدت است. دولت، بخش خصوصی، و نهادهای مدنی می‌توانند با:
- ساخت و تجهیز سالن‌های تئاتر مناسب،
- حمایت مالی از گروه‌های نمایشی،
- برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی،
- تشویق به تولید آثار فاخر و بومی‌سازی محتواهای جهانی،
نقش موثری در رشد این هنر ایفا کنند.
همچنین رسانه‌ها باید با تولید برنامه‌های تخصصی و نقدهای حرفه‌ای، فضای گفت‌وگو و ارتقای ذائقه هنری مخاطبان را فراهم کنند.
سخن پایانی
روز بزرگداشت هنرهای نمایشی، فقط تجلیل از گذشته نیست؛ بلکه یادآوری یک مسئولیت بزرگ برای آینده است.
نمایش، هنر زندگی است؛ هنری که انسان را با خودش، با دیگری و با جامعه روبرو میکند.
در روزگار بحران هویت‌ها، فاصله‌ها و سوءتفاهم‌ها، هنرهای نمایشی همچون آیینهای در برابر جامعه قرار می‌گیرند تا راه‌های تازه‌ای برای دیدن، فهمیدن و بودن پیشنهاد دهند.
امید آنکه با درک عمیق‌تر ارزش‌های هنر نمایش و با حمایت واقعی از هنرمندان، بتوانیم شاهد شکوفایی دوباره این میراث گران‌بها در سراسر ایران باشیم.
